Problemy żołądkowo-jelitowe

Terapia dietetyczna to istotny element wspomagający proces leczenia chorób przewodu pokarmowego. Głównym celem doboru diety przy problemach żołądkowo-jelitowych jest wspomaganie procesu trawienia i wchłaniania, wspieranie funkcjonowania bariery błony śluzowej oraz utrzymanie właściwej funkcji czynnościowej i motorycznej jelit. Istotą stosowania diet typu gastrointestinal jest również ograniczenie zapalenia oraz dostarczenie działających korzystnie na żołądek i jelita cienkie składników, które sprzyjają utrzymaniu równowagi flory bakteryjnej.

Zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego to wszelkiego rodzaju zakłócenia w prawidłowym trawieniu, wchłanianiu oraz wydalaniu pokarmu. Są one określane mianem zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Początek procesów zakłócających pobieranie pokarmu znajduje miejsce już w jamie ustnej, a przyczynami są stany zapalne przyzębia oraz zła kondycja uzębienia. Na skutek złej jakości pokarmu, nietolerancji pokarmowej, zbyt tłustego pożywienia oraz gwałtownej zmiany diety dochodzi do wielu niekorzystnych dla zdrowia, a nawet życia objawów. Wśród czynników wywołujących zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego wyróżnia się predyspozycje rasowe psów np. delikatny i skłonny do podrażnień żołądek i jelita Owczarka niemieckiego, choroba zapalna jelit Owczarków i Shar-Pei, nietolerancja glutenu u Seterów irlandzkich czy krwotoczne zapalenie jelit wywołane parwowirusem, na który szczególnie wrażliwe i ciężej chorują Dobermany, Rotweillery, Angielskie Springer Spaniele czy PitBull Teriery. Zapadalność na zaburzenia żołądkowo-jelitowe wzrasta wraz z wiekiem. Starsze psy znacznie częściej wykazują zaburzenia pokarmowe, niż kiedy były młodsze. Wśród objawów chorobowych wyróżnia się biegunkę, wymioty, zaparcia, brak apetytu, anemię oraz zmniejszoną aktywność ruchową.

W leczeniu dietetycznym chorób przewodu pokarmowego wykorzystuje się pokarmy o zmodyfikowanym składzie, odpowiednim profilu żywieniowym, konsystencji pokarmu oraz sposobie i częstotliwości podawania karmy. Leczenie farmakologiczne bez wprowadzonego odpowiedniego postępowania żywieniowego nie daje pożądanych efektów lub stają się one tylko połowiczne. Wśród schorzeń, w których wykorzystywane są diety typu gastrointestinal to np. zapalenie żołądka, zapalenie jelit, przewlekłe zapalenie okrężnicy / biegunki, rozrost patologicznej flory bakteryjnej, zaburzenia we wchłanianiu, ostra i przewlekła biegunka, zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki, okres rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych przewodu pokarmowego, rekonwalescencja po mniejszych zabiegach chirurgicznych oraz stanach łagodnego wycieńczenia, rozszerzenie i skręt żołądka, choroba zapalna jelit IBD, anoreksja, alergie i nietolerancje pokarmowe.

Dieta przeznaczona dla psów z zaburzeniami w funkcjonowaniu żołądka i jelit powinna charakteryzować się obecnością wysoko strawnego i wysoko przyswajalnego białka. Nadwrażliwość pokarmowa stanowi odpowiedź immunologiczną na stosowaną dietę. Czynnikami predysponującymi do wystąpienia zaburzeń żołądkowo-jelitowych są skłonności genetyczne, predyspozycje rasowe, wiek, niesprawna bariera błony śluzowej oraz zwiększona przepuszczalność błony śluzowej. Wysoka strawność, bogaty skład jakościowy składników pokarmowych pozwala na procesy regeneracji przewodu pokarmowego. Wysoko strawna dieta to taka, której strawność suchej masy przekracza 85-88% a białka 92%. Wymaga ona mniejszego wydzielania żółci, enzymów trzustkowych i jelitowych biorących udział w procesie trawienia. Dzięki takiej diecie prawie całe trawienie i wchłanianie odbywa się w odcinku bliższym jelita cienkiego tak, że tylko niewielka ilość karmy przechodzi do jelita grubego. Minimalna objętość pozostałości powoduje obniżenie ilości produktów przemiany bakterii, które mogą się przyczynić do wystąpienia zapalenia, biegunki osmotycznej czy nieprawidłowej reakcji immunologicznej. Obniżony poziom tłuszczu pomaga zmniejszyć wymioty i biegunkę tłuszczową. Charakteryzuje się ograniczoną zawartością długołańcuchowych trójglicerydów oraz wyższą zawartością średnio łańcuchowych kwasów tłuszczowych. Zanik błony śluzowej jelit prowadzi do spadku zdolności wchłaniania węglowodanów. Przerost flory bakteryjnej i zmniejszony transport monosacharydów przez uszkodzone enterocyty może prowadzić do zaburzeń we wchłanianiu węglowodanów i w konsekwencji do biegunki osmotycznej. Dlatego diety przeznaczone dla zwierząt z chorobami żołądka i jelit powinny zawierać obniżone ilości łatwostrawnych węglowodanów. Ryż od dawna uważany jest za doskonałe źródło węglowodanów w chorobach żołądka i jelit. Jest wysoko strawny, ponieważ zawiera ograniczoną ilość amylopektyn i bardzo małą ilość włókna. Nie zawiera glutenu i stosunkowo rzadko wywołuje niepożądane reakcje na pokarm. Węglowodany powinny być wysoko przyswajalne i stanowić bogate źródło energii o działaniu silnie odżywczym. Wysoka koncentracja energii zapewnia pokrycie wszystkich potrzeb pokarmowych przy niewielkiej objętości posiłku. Zmniejsza to obciążenie przewodu pokarmowego oraz ułatwia powrót do zdrowia. Obecne w karmie włókno rozpuszczalne na zwiększonym poziomie umożliwia poprawę pracy jelit oraz przywraca prawidłową florę przewodu pokarmowego. Z kolei witaminy z grupy B, składniki mineralne oraz elektrolity o podwyższonym poziomie wyrównują straty spowodowane biegunką i wymiotami. Istotnym składnikiem są również przeciwutleniacze, których zadaniem jest ograniczenie negatywnych skutków reakcji utleniania towarzyszących zapaleniu żołądka i jelit. Obecność włókna rozpuszczalnego we właściwych ilościach stymuluje pasaż treści jelitowej, fermentuje do krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych odżywiających kolonocyty i wspomaga utrzymanie prawidłowej flory bakteryjnej jelit natomiast mannooligosacharydy ograniczają wzrost patogennych bakterii, utrudniają ich wiązanie z błoną śluzową jelita. MOS stymulują również miejscową odporność podnosząc poziom IgA. Dzięki temu bakterie nie są w stanie przylgnąć do ściany jelita i w efekcie zostają wydalone wraz z kałem. Włókno rozpuszczane np. psyllium tworzą z wodą żel, który opóźnia opróżnianie żołądka i zwalnia wchłanianie w jelicie cienkim. Włókna nierozpuszczalne np. celuloza zwiększają masę kału i ilość zawartej w nim wody, wchłaniają toksyny i regulują perystaltykę jelit. Zarówno włókno rozpuszczalne, jak i nierozpuszczalne może mieć korzystny wpływ na przebieg terapii niektórych biegunek z jelita grubego, ponieważ włóko reguluje czas przechodzenia treści przez przewód pokarmowy i zwiększa ilość wody w kale. Włókno fermentujące np. pulpa buraczana, pektyny, guma guar czy fruktooligosacharydy posiada korzystny wpływ na błonę śluzową poprzez pobudzanie wzrostu bakterii jelitowych tj. Lactobacillus i Bifidibacterium. Szczepy tych bakterii wykazują korzystny wpływ na prawidłową pracę żołądka i jelit poprzez hamowanie wzrostu patogennych szczepów bakterii Clostridium spp. oraz E. coli. Długołańcuchowe kwasy tłuszczowe omega 3 (EPA i DHA) korzystnie wpływają na stan zdrowia przewodu pokarmowego, ograniczając procesy zapalne. Żywienie pokarmem pozbawionym glutenu ogranicza reakcje alergiczne ze strony przewodu pokarmowego, oddechowego, okrywy włosowej i skóry. Gluten jako kompleks białek pochodzenia roślinnego stanowi czynnik wywołujący reakcję alergiczną.

Gluten to składnik pożywienia zbudowany z białek roślinnych – znajdujący się w ziarnach zbóż pszenicy, jęczmienia, owsa, oraz żyta, który może wywołać reakcję alergiczną. Niszczy kosmki jelitowe w obrębie jelit, co prowadzi do zmniejszenia powierzchni wchłaniania i trawienia składników odżywczych zawartych w pokarmie psa. Organizm zwierzęcia przestaje funkcjonować prawidłowo, dochodzi do niedoboru składników odżywczych i mineralnych, anemii oraz znacznej utraty wagi.

Nietolerancja glutenu jest tym bardziej niebezpieczna, gdyż objawy takie jak: biegunki, zaparcia, nieprzyjemnie pachnące odchody, bóle brzucha, wzdęcia, utrata wagi, apatia, osowienie, niechęć do ruchu i zabawy można przypisać do wielu innych schorzeń na czele ze zwykłym zatruciem pokarmowym lub też leniwą naturą zwierzęcia.

Dezorientacja właściciela może być jeszcze większa, gdyż do kolejnych mało typowych objawów należy też zmiana w wyglądzie sierści, problemy z oddychaniem, katar i kaszel. Co więcej, reakcja uczuleniowa na gluten może wystąpić nawet z kilkumiesięcznym późnieniem, co sprawia, że postawienie prawidłowej diagnozy staje się jeszcze trudniejsze.

Jednym z najczęstszych powodów konsultacji lekarsko-weterynaryjnych oraz wizyt u lekarza weterynarii są wymioty. Ośrodek kontroli tego objawu zlokalizowany jest w rdzeniu przedłużonym. W wyniku pierwotnych zaburzeń, czyli wszelkiego rodzaju zapaleń, rozszerzenia czy np. drażniącego działania na błonę śluzową czynników chemicznych trafiają do niego sygnały wyzwalające. W wyniku pracy mięśni brzucha oraz narządów wewnętrznych dochodzi do wyrzucenia treści z żołądka, oraz ewentualnie z pierwszej części jelita cienkiego. W przypadku wymiotów trwających ponad 10 dni mamy do czynienia z przewlekłym ich charakterem. Wywołane mogą być ostrym procesem, który nie reaguje na leczenie oraz innymi, które sprawiają kłopot przy ich rozpoznaniu. U podstawy występowania przewlekłych wymiotów leży wiele czynników. Zaliczamy do nich np. leki z grupy niesterydowych leków przeciw zapalnych, czynnościowe zaburzenia w pracy przewodu pokarmowego tj. niedrożność przewodu pokarmowego, procesy zapalne przewodu pokarmowego oraz te, które toczą się w obrębie jamy brzusznej / przewlekłe zapalenie trzustki, otrzewnej czy pęcherzyka żółciowego /, zaburzenia hormonalne, metaboliczne, neurologiczne. Istotnym czynnikiem wywołującym wymioty są trucizny przyjęte przez zwierzę. Zaliczamy do nich ołów, cynk, rośliny trujące, cebulę, winogrona, rodzynki czy ciemną czekoladę. Ta ostatnia zawiera w swoim składzie teobrominę. Przyjęcie jej w znacznej ilości jest trujące. Po kilku godzinach pojawiają się wymioty oraz biegunka, zaburzenia w oddychaniu, oddawaniu moczu i pojawiają się drżenia mięśniowe. W bardzo silnym zatruciu czekoladą dochodzi również do napadów padaczkowych, które kończą się niestety śmiercią. Silnie szkodliwe dla psów są również awokado i czosnek. Cebula ze względu na zawarty w niej disiarczek metylo-n-propylu, który jest silnie toksyczną substancją, wywołuje wymioty oraz biegunkę. Po kilku dniach dochodzi do znacznego podwyższenia wewnętrznej ciepłoty ciała, apatii, mocz staje się ciemny, dochodzi do silnej niedokrwistości i niestety śmierci. Przypadkowe zjedzenie środków farmakologicznych, które przyjmuje człowiek, środki chemiczne to częste przyczyny zatruć oraz intoksykacji. Stopień zatrucia zależy od ilości połkniętej substancji, masy ciała i wieku zwierzęcia, rodzaju substancji oraz współistniejących chorób np. niewydolności nerek czy wątroby. Podawane przez właściciela leki „ludzkie” o działaniu przeciwgorączkowym tj. paracetamol czy ibuprofen są bardzo toksyczne. Wywołują bolesność jamy brzusznej, hipertermię, niedokrwistość, wymioty, żółtaczkę a w konsekwencji śpiączkę i śmierć. Wśród substancji, które w sposób negatywny wpływają na przewód pokarmowy psa, wywołując w pierwszej kolejności silne wymioty oraz biegunki są insektycydy, rodentocydy, herbicydy czy płyn do chłodnic. Zapalenie błony śluzowej żołądka powodujące m.in. wymioty wywołane jest również wtórnymi chorobami przewodu pokarmowego. Wśród tych schorzeń wymienić należy choroby wątroby i dróg żółciowych, niewydolność nerek, niedoczynność kory nadnerczy czy zapalenie trzustki, czy zarobaczenie. Jeżeli po przeprowadzonym badaniu oraz wykluczeniu wtórnych zaburzeń w pracy układu pokarmowego przyczyną prawdopodobnie staje się pierwotny proces chorobowy, który jest związany z przewodem pokarmowym. Przy diagnozowaniu ww. przyczyn, niezbędne staje się badanie obrazowe. Przyczynami mogą być nowotwory, przerosty czy niedrożność wywołana obecnością ciała obcego. Za przewlekłe wymioty mogą również być odpowiedzialne czynniki zakaźne, zapalne czy np. choroba wrzodowa.

Wprowadzenie odpowiedniego żywienia dietetycznego tym samym modyfikacja dotychczasowej diety stanowią ważną część w diagnostyce i leczeniu biegunki. Obok wymiotów to stosunkowo najczęstszy powód konsultacji lekarsko-weterynaryjnych. Biegunka jest stanem klinicznym ze zwiększonej częstotliwości wydalania uwodnionej konsystencji kału. Prawidłowy kał zawiera około 70% wody, ale już 85% jej zawartość powoduje stan biegunki. Czynnikami wywołującym biegunkę mogą być bakterie, wirusy, pasożyty, toksyny, czynniki dietetyczne, rozrosty nowotworowe oraz inne stany chorobowe np. wydzielnicza niewydolność trzustki czy niedobory enzymów tj. laktazy. Przewlekła lub nawracająca biegunka to stan trwający 2-3 tygodnie. Przyczynami przewlekłych stanów jest wiele. Zaliczamy do nich niewydolność wątroby, nerek, niedoczynność kory nadnerczy, zewnątrzwydzielniczą niewydolność trzustki, enteropatie białkogubne, gdzie biegunki są objawami współistniejącymi. Wstępuje przy obecności pasożytów czy wywołany jest niepożądaną reakcją na pokarm. Dietetyczne leczenie biegunek obok postępowania farmakologicznego polega na zastosowaniu wysoko strawnej diety z zawartymi dobrej jakości białkami oraz obniżoną ilością tłuszczów.

W obrębie jelita cienkiego znajduje się prawidłowa flora bakteryjna. Składają się na nią bakterie tlenowe, beztlenowe oraz względnie beztlenowe. Bakterie te wpływają na parametry czynnościowe jelit. Warunkują wielkość kosmków jelitowych, regenerację enterocytów oraz decydują o czynności motorycznej jelita. Flora bakteryjna wspomaga trawienie i wchłanianie tłuszczy, węglowodanów, aminokwasów (tauryny / oraz witamin / kobalaminy i kwasu foliowego). Kolejne odcinki jelit począwszy od dwunastnicy, a kończąc na okrężnicy, charakteryzują się wzrastającą liczbą bakterii. Obecność stabilnej i zdrowej flory bakteryjnej to istotny czynnik zapobiegający zasiedlaniu i kolonizacji przewodu pokarmowego przez patologiczną florę. Dobra flora bakteryjna zasiedla jelito grube, nie dopuszczając do kolonizacji przez inne patogeny o właściwościach chorobotwórczych. Poprzez wytwarzanie metabolitów blokuje wzrost innych bakterii. Stosowanie w sposób nieograniczony antybiotyków skierowanych na bakterie beztlenowe lub o szerokim spektrum działania zaburza skład pozytywnej flory oraz umożliwia zasiedlenie przez patogenne szczepy. Mikroflora okrężnicy metabolizuje wodorowęglany, białka oraz lipidy.

Zaburzenia w wydzielaniu kwasu żołądkowego, soku trzustkowego czy żółci mogą doprowadzić do zmiany w składzie mikroflory bakteryjnej. Dysfunkcje te skutkują przerostem bakterii w jelicie cienkim i rozwinięciem się klinicznych objawów. Do objawów

tych należą okresowe biegunki z jelit cienkich lub grubych. Psy z rozpoznanym przerostem bakteryjnym wykazują zmienny apetyt, utratę masy ciała oraz zahamowanie rozwoju i wzrostu. Często występują wzdęcia czy kruczenie/przelewanie w jamie brzusznej. Pojawić się może tzw. biegunka tłuszczowa spowodowana zaburzeniami we wchłanianiu tłuszczów.

Dietetyczne podejście do pacjenta może być pomocne w przypadku zaburzeń związanych z przerostem bakterii w obrębie jelita cienkiego. Zastosowanie wysoko strawnej diety o ograniczonej ilości tłuszczu oraz zawierająca cenne prebiotyki. Pokarm z dodatkiem FOS – fruktooligsacharydów jako element prebiotyczny działa podobnie jak antybiotyk. Pokarmy wzbogacone o prebiotyki wspomagają i przyspieszają wzrost prawidłowej flory bakteryjnej, jednocześnie redukuja rozwój patogennej flory. Skuteczniejszym sposobem leczenia zaburzeń żołądkowo-jelitowych związanych z zaburzeniami w składzie flory bakteryjnej jest połączenie antybiotykoterapii wraz z zastosowaniem odpowiedniej diety leczniczej.

Leczenie dietą jest podstawowym elementem postępowania w chorobach żołądka i jelit. U psów z powodu zaburzeń żołądkowo-jelitowych dochodzi do spadku utraty apetytu oraz spadku masy ciała. Smakowitość diety leczniczej warunkuje zwiększenie pobierania pokarmu, dzięki czemu dochodzi do szybszej rekonwalescencji i regeneracji a podstawowe składniki takie, jak białko, zawartość tłuszczu muszą być dobrane odpowiednio do procesów patofizjologicznych leżących u podstawy choroby.

Żródło :

1. „Choroby przewodu pokarmowego psów i kotów” Jorg M.Stiner, wyd. Galaktyka
2. „Geriatria i gerontologia psów i kotów” Johnny D.Hoskins wyd. Galaktyka
3. Podstawy żywienia psów i kotów.M. Ceregrzyn, R. Lechowski, B. Barszczewska, wyd. Elsevier Urban&Partner,