Alergie u psa - Josera Help

Prawidłowe żywienie psów jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o zdrowiu zwierzęcia, ma też wpływ na długość życia. Rozwój nauki i dietetyki weterynaryjnej oraz wzrost świadomości opiekunów pozwalają na korzystanie z nowoczesnych technik postępowania żywieniowego nawet wobec chorych zwierząt. Szeroki wybór karm bytowych i weterynaryjnych umożliwia wybór odpowiedniej dla najbardziej wymagających pacjentów. Obecnie nawet zwierzęta z nadwrażliwością pokarmową nie są wyzwaniem, można im zaproponować wiele produktów.

Produkty sugerowane:

Nadwrażliwość pokarmowa to zespół wszelkich niekorzystnych reakcji organizmu na pokarm. Wyróżniamy: alergię pokarmową, która wywoływana jest reakcją układu immunologicznego na dany alergen, np. białko; nietolerancję pokarmową, gdy nadwrażliwość wywołuje inny czynnik niż reakcja immunologiczna. Wśród nadwrażliwości pokarmowej pojawiają się objawy ze strony przewodu pokarmowego lub (i) okrywy włosowej i skóry.

Czynnikami mogącymi zwiększać ryzyko wystąpienia choroby są: przyjmowanie niektórych pokarmów, np. słodyczy, produktów mlecznych, produktów zawierających gluten czy wędliny. Kolejnym czynnikiem jest wiek zwierzęcia: im młodszy organizm, tym jest bardziej podatny na alergie. Do zapadania na alergię predysponuje również rasa psa, np. seter irlandzki wykazuje objawy wrodzonej nietolerancji glutenu.

Spośród objawów nadwrażliwości na pierwsze miejsce wysuwa się świąd, drapanie, zaczerwienienie skóry całego ciała, przewlekłe stany zapalne uszu, objawy ze strony układu oddechowego: kaszel i kichanie, biegunki, wymioty oraz wzdęcia.

Alergeny

Nie tylko niewskazane produkty mogą wywoływać takie reakcje u zwierząt. Alergenem może być np. białko, które znajdziemy w najlepszych karmach. Wszystko to dzieje się za sprawą budowy pokarmów, które zawierają wiele białek i które stanowią o silnej właściwości antygenowej. Nie wszystkie antygeny są alergenami dla danego organizmu. Alergeny wywołują reakcję u uczulonych na nie osobników. Alergeny pokarmowe to w większości białka niewrażliwe na trawienie, działanie kwasów i temperatury. Każde białko może być czynnikiem alergicznym, jeżeli charakteryzuje je na tyle wysoka stabilność w żołądku, aby dostać się dalej do śluzówki jelit i być wchłoniętym, a w konsekwencji wywołać reakcję immunologiczną.

Najczęstszymi alergenami pokarmowymi u psów są: nabiał, wołowina, pszenica i kurczak, u kotów natomiast: wołowina, kurczak i ryby.

Jednak bardzo ważne jest, aby mieć świadomość, że na cechy alergiczne składnika pokarmowego – białka, wpływają jego właściwości fizykochemiczne, skład całego pokarmu oraz jego przygotowanie przed zjedzeniem. Dobrym przykładem jest białko ryb, które w trakcie obróbki termicznej traci alergizujące właściwości, dzięki czemu można je podawać psom wrażliwym na dany alergen. Ten fakt umożliwia opracowywanie karm monobiałkowych na bazie ryb dla alergików reagujących na nie niewłaściwie. Niestety, u psów uczulonych na gluten nie wystarczy obróbka termiczna surowca. Jedynym wskazaniem jest usunięcie potencjalnego alergenu z diety i przejście na dietę bezglutenową. Mimo że nadwrażliwość na gluten u psów jest relatywnie rzadka, to sporadycznie można się spotkać z takim szczególnym przypadkiem. Niepożądana reakcja jest odpowiedzią organizmu na kompleks białek pochodzenia roślinnego gluteniny, gliadyny oraz prolaminy. Najczęściej winowajcą jest gliadyna obecna w pszenicy, rzadziej sekalina – w życie czy awelina – w owsie.

Patogeneza i objawy

Ważne jest poznanie mechanizmu skutkującego pojawieniem się charakterystycznych objawów alergii pokarmowej. Podczas kontaktu alergenu z błoną śluzową jelita następuje niszczenie kosmków jelitowych, co w konsekwencji prowadzi do takich objawów, jak: rozluźniony stolec, zaparcia, nieprzyjemny zapach odchodów, bóle brzucha, wzdęcia, utrata wagi, apatia, osowienie, niechęć do ruchu i zabawy. Choroba rozpoczyna się od stopniowej utraty wagi, wolniejszych przyrostów masy mięśniowej, niedoborów składników mineralnych, co w konsekwencji prowadzi do anemii. Objawy te nie są specyficzne, a przyczyn w pierwszej kolejności upatruje się w pasożytach wewnętrznych, chorobach zakaźnych, nieprawidłowo dobranej karmie czy zaburzeniach pracy narządów wewnętrznych. Nietolerancja glutenu objawia się także zmianami na skórze oraz w wyglądzie okrywy włosowej, świądem, problemami ze strony układu oddechowego: trudnością w oddychaniu, kaszlem, a także wypływem z nosa o charakterze śluzowym. Wśród psów coraz częściej obserwuje się zjawisko nietolerancji glutenu. Stan taki nazywamy celiakią. Rasą genetycznie uwarunkowaną do tego schorzenia jest czerwony seter irlandzki. Uczulenie na gluten zdarza się u obu płci, może dotknąć psa w każdym okresie życia; ujawnia się wtedy, kiedy wystąpi predyspozycja genetyczna oraz zadziała czynnik początkujący alergię. Takim czynnikiem może stać się np.: podawanie karmy z wysoką zawartością pszenicy, stres, choroby wirusowe, zabieg chirurgiczny czy ciąża.

Zabronione jest karmienie psa tłustym mielonym mięsem, kiełbasami, pasztetami, parówkami, wędlinami, produktami mlecznymi, pieczywem oraz słodyczami.

Alergia może przebiegać także w postaci skórnej CAFR. Stanowi do 24% wszystkich chorób skóry psów, a 9–40% chorób może przebiegać ze świądem, choroby o podłożu alergicznym stanowią 8–62%. Problemy ze skórą w początkowej fazie często są ignorowane przez właściciela, a przecież jest ona największym organem całego organizmu. Wykazuje szereg istotnych funkcji w fizjologii organizmu. Stanowi barierę przed wnikaniem czynników środowiska; spełnia funkcję czuciową, gdyż są na niej rozmieszczone elementy zdolne do odczuwania wrażeń dotykowych, ciepła, zimna czy bólu; kontroluje przepływ krwi i termoregulację ciała, ma też właściwości wydzielnicze i wydalnicze; jest miejscem syntezy witaminy D oraz spełnia funkcje miejscowego systemu immunologicznego.

Psy bardzo często zapadają na schorzenia skóry i okrywy włosowej. Najczęściej jest to podłoże alergiczne: alergii pokarmowej, kontaktowej, atopowej czy np. wywołanej obecnością pasożytów skóry – pcheł.

Innym częstym zaburzeniem manifestującym się na skórze jest atopia. Polega ona na reakcji ze strony układu immunologicznego na alergeny środowiskowe, które dostają się do organizmu drogą układu oddechowego lub przez samą skórę. Choroba dotyka psy w każdym wieku. Z reguły ma charakter sezonowy, jeżeli rozwinęła się nadwrażliwość na pyłki. W razie stwierdzenia alergii na roztocza kurzu domowego – ma ona charakter całoroczny. Objawem jest świąd i związane z nim następstwa: zapalenie skóry, nadkażenia bakteryjne i grzybicze. Wśród czynników wywołujących tę alergię notuje się także te wywoływane przez tzw. ektopasożyty.

Dieta w alergii

Obecnie na rynku zoologicznym można znaleźć wiele propozycji żywienia zwierząt. Niejednokrotnie bardzo estetyczne opakowanie, chwytliwe teksty mogą nas zmylić i pominiemy analizę składu. Wybierając karmę dla psów, powinniśmy kierować się chęcią zapewnienia pupilowi zdrowego i pełnowartościowego pożywienia, dostarczającego organizmowi odpowiedniej ilości białka, tłuszczy, węglowodanów, witamin oraz minerałów dla prawidłowego rozwoju i codziennej aktywności. Powinniśmy natomiast zrezygnować z podawania produktów, w których składzie są syntetyczne, szkodliwe dodatki. Spośród nich można wyróżnić: sztuczne barwniki, wzmacniacze smaku, sztuczne konserwanty, chemiczne substancje słodzące, substancje zakwaszające, sól czy np. syntetyczne przeciwutleniacze, które są rakotwórcze: butylohydroksyanizol (BHA) oraz butylohydroksytoluen (BHT). Ich nadmiar prowadzi do: wrzodów w przewodzie pokarmowym, niewydolności wątroby, reakcji uczuleniowych oraz, co ważne, wykazują działanie rakotwórcze. Takie substancje dodatkowe prowadzą do systematycznego wzrostu ilości czynników toksycznych w organizmie. Stosowane do produkcji pokarmu powodują, iż karma ma atrakcyjny wygląd, jest smakowitsza i bardziej aromatyczna i ma przedłużony okres przydatności do spożycia. Ale czy te cechy idą w parze z pozytywnym wpływem na zdrowie psa? Niestety, nie zawsze. Barwniki mogą wywołać reakcje o podłożu alergicznym: wysypkę, duszność, katar, kaszel i biegunkę. Konserwanty z kolei podrażniają śluzówkę żołądka i jelit oraz prowadzą do zmian nowotworowych. Zwiększona ilość substancji zakwaszających nie jest wskazana dla zwierząt ze schorzeniami nerek i wątroby. Syntetyczne dodatki powodują zaburzenia w zachowaniu psów: stają się nadaktywne, wykazują objawy nerwowości i agresji.

Monodiety

Specjalną formułą diety, której skład opiera się na białku pochodzącym z jednego źródła, jest monodieta białkowa. Koncepcją tego typu karm jest wykorzystanie nieznanych dotychczas zwierzęciu źródeł białek.

Dlatego najczęściej używanymi składnikami są dziczyzna, kaczka, królik i biała ryba (należy unikać tuńczyka, który jest bogaty w histaminę). Korzystna jest karma bezzbożowa, wówczas minimalizujemy ryzyko wystąpienia alergii na gluten. Dzięki zastosowaniu jednego rodzaju białka zapobiegamy: reakcjom uczuleniowym organizmu, zaburzeniom ze strony przewodu pokarmowego, skóry i okrywy włosowej oraz nietolerancji pokarmowej. Taka dieta jest w pełni zbilansowanym pokarmem pod względem zawartości wszystkich niezbędnych składników odżywczych. Liczba karm z pojedynczym źródłem białka zwiększa możliwość wyboru w zależności od podejrzanego alergenu i preferencji smakowych psa.

Monodieta stanowi prawdziwe wyzwanie dla osób przygotowujących pokarm w domu, co wynika z pokrycia zapotrzebowania na poszczególne aminokwasy. Łatwiejsze zadanie mają właściciele, który zdecydowali się na żywienie swojego pupila karmami gotowymi pełnoporcjowymi. Niezależnie jednak od typu żywienia koniecznie jest dobieranie pokarmu pod indywidualne potrzeby zwierzęcia. Decydując się na karmy pełnoporcjowe, warto wnikliwie zapoznać się z zaleceniami producenta. Karmy różnią się zawartością: białka, tłuszczu, witamin, minerałów i kalorycznością. Takie różnice wynikają z określonych wymagań żywieniowych, uwarunkowanych stanem fizjologicznym i wiekiem zwierzęcia. Brak odpowiedniego dopasowania karmy, niesprostanie wymaganiom żywieniowym przyniosą poważne konsekwencje.

Białka są niezbędnym składnikiem diety psów. Oprócz podstawowej funkcji budulcowej mają jeszcze inną – aktywnie uczestniczą w reakcjach immunologicznych (immunoglobuliny), zapalnych (białka ostrej fazy), procesach trawiennych (enzymy), transporcie różnych substancji (tlen–hemoglobina, żelazo–ferrytyna), a także dostarczają organizmowi psa 5–15% energii. U młodych zwierząt białko pokarmowe jest potrzebne przede wszystkim do wzrostu i rozwoju organizmu. Natomiast u dorosłych i starszych – służy wyrównaniu dziennych strat białka (złuszczony naskórek, nabłonek, zużyte enzymy itd.) oraz stałej przebudowy masy mięśniowej i narządów wewnętrznych. Zapotrzebowanie psów na białko jest odwrotnie proporcjonalne do jego jakości: im ma ono wyższą wartość biologiczną, tym zapotrzebowanie na nie jest mniejsze.

Zwiększone zapotrzebowanie na białko występuje u zwierząt rosnących, bardzo aktywnych, pracujących, będących w specyficznych stanach fizjologicznych, np. ciąża czy laktacja, lub patologicznych, np.: niedożywienie białkowo-energetyczne, gastroenteropatie, nefropatie białkogubne czy w okresie rekonwalescencji po przebytych chorobach. Zbyt duży poziom białka w niektórych chorobach może być poważnym problemem. Dotyczy to między innymi kamicy moczowej czy przede wszystkim niepożądanych reakcji na pokarm, które skutkują np. stanami zapalnym skóry, przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego. Niepożądane reakcje na pokarm (alergia i nietolerancja pokarmowa) mogą powodować różnego rodzaju problemy ze skórą, okrywą włosową, przewodem pokarmowym czy układem oddechowym. Prowadzą do dyskomfortu i odczuwania bólu. Dzięki jednemu rodzajowi białka w składzie karmy, na które organizm nie wykazuje tego typu reakcji uczuleniowych, możemy zapobiegać niepożądanym reakcjom. U psów takie reakcje pojawiają się zwykle po zjedzeniu wołowiny, nabiału lub pszenicy.

Hydrolizowane białka

Od kilku lat dostępne są diety z hydrolizowanymi białkami. Białko dla tych diet poddawane jest obróbce enzymatycznej w celu zmiany jego struktury. Biorąc pod uwagę ich mały rozmiar, peptydy te są teoretycznie mniej podatne na interakcje z układem odpornościowym, a ostatnie prace wykazały zmniejszoną antygenowość in vitro w porównaniu z cząsteczką natywną. Diety hydrolizowane białkowe są z powodzeniem stosowane w produkcji diet dla niemowląt z alergią na mleko.

Rodzajem monodiety jest pokarm zawierający hydrolizowane białko. Jest to białko rozbite przez enzymy na mniejsze jednostki zwane polipeptydami i aminokwasami. W takich dietach uwzględnia się pojedyncze źródło białka zwierzęcego, np.: wątrobę kurcząt, która stanowi 99% całkowitego białka silnie zhydrolizowanego do maksymalnej masy molekularnej 3 000 daltonów. Taki produkt uznawany jest za złoty środek wśród diet eliminacyjnych. Białka, których masa cząsteczkowa jest niższa od 10 000 daltonów, nie są wykrywane przez układ immunologiczny i stanowią doskonałe źródło hipoalergicznego pokarmu.

Definicja daltonu: jednostka miary masy atomu. Jeden dalton równa się masie 1/12 atomu węgla.

Dla poprawienia smakowitości karm jednobiałkowych granulki karmy suchej mogą być pokrywane hydrolizowanym kurczakiem. Dla uniknięcia reakcji alergicznych hydrolizat nie zawiera cząsteczek nieprzetworzonego białka, a ich średnia masa jest niższa niż 6000 daltonów. Liczba karm z pojedynczym źródłem białka zwiększa możliwość wyboru w zależności od podejrzanego alergenu i preferencji smakowych psa.

Białko owadów

Rewolucyjne na rynku żywieniowym dla psów jest białko owadów. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) określił warunki bezpiecznego stosowania owadów do celów paszowych. Na ich podstawie sporządzono wykaz i zamieszczono go w rozporządzeniu Komisji (UE) 2017/893. Na liście znalazły się następujące gatunki: mucha czarna (Hermetia illucens), mucha domowa (Musca domestica), mącznik młynarek (Tenebrio molitor), pleśniakowiec złocisty (Alphitobius diaperinus), świerszcz domowy (Acheta domesticus), świerszcz bananowy (Gryllodes sigillatus) i świerszcz kubański (Gryllus assimilis).

Przez ostatnich dziesięć lat na całym świecie zaczęło rosnąć zainteresowanie owadami do żywienia ludzi i zwierząt. Według literatury i badań, owady z powodzeniem mogą być uzupełnieniem lub zamiennikiem komponentów paszowych, takich jak: soja czy mączka rybna.

Białko pochodzenia owadziego w Unii Europejskiej zostało zatwierdzone i może być stosowane do produkcji paszy dla ryb, zwierząt towarzyszących, drobiu i świń. Są bogate w białko, mają profil aminokwasowy, który sprawia, że są wysoce strawne dla zwierząt. Zawierają również składniki bioaktywne, takie jak kwas laurynowy, peptydy przeciwdrobnoustrojowe i chitynę, które mają właściwości immunomodulujące.

Jakość pokarmowa i odżywcza mączki owadziej

Gatunek owadów, ich stadium rozwoju, warunki produkcji, skład podłoża i karma mają wpływ na parametry jakościowe mączki uzyskanej z nich. W badaniach oceniano m.in. wartość pokarmową muchy czarnej (Hermetica illucens). Charakteryzuje się podobną ilością białka ogólnego jak wieprzowina czy ryby. Mączka z owadów zawiera 40–50% białka o wysokiej strawności aminokwasów wynoszącej 91–95%. Białko to zawiera związki zwane defensynami, które poprawiają zdrowie i kondycję zwierząt. Mączki z larw zawierają dużo: izoleucyny, leucyny, lizyny, treoniny i waliny, których jest więcej niż w mączce rybnej.

Mączki z owadów zawierają dużo tłuszczu o wysokiej strawności i korzystnym profilu kwasów tłuszczowych. Ponad 70% kwasów tłuszczowych stanowią wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Na przykład w mączce z czarnych much jest ponad 60% kwasu laurynowego, który przeciwdziała rozwojowi mikroorganizmów i wspomaga układ immunologiczny. Owady, rzadko stosowane w produktach dla zwierząt, stanowią zrównoważone źródło białka oraz, co istotne, są idealną podstawą dla hipoalergicznych karm, dostarczając psom wysokiej jakości białka zwierzęcego i kwasów tłuszczowych.

W skład organizmu owadów wchodzi także włókno pokarmowe, czyli błonnik. Szkielet zewnętrzny zbudowany jest z chityny, która może pozytywnie oddziaływać na funkcjonowanie układu immunologicznego i pokarmowego poprzez stymulację perystaltyki jelit. Zawartość chityny u owadów mieści się w przedziale 3–50 mg w kilogramie świeżej masy.

Owady w formie dojrzałej (imago) i larwy, poczwarki oraz gąsienice są cennym źródłem soli mineralnych zawierających: żelazo, wapń, magnez, fosfor i cynk. Jak wykazano, w 100 g gąsienic różnych owadów występuje 8–20 mg żelaza w formie hemowej, czyli najlepiej przyswajalnej; np. 100 g wołowiny zawiera tego pierwiastka około 6 mg. Najbogatszy skład mineralny mają larwy czarnej muchy. Zawierają dużo: wapnia, magnezu i potasu oraz cechuje je właściwy stosunek wapnia do fosforu. W owadach są i witaminy z grupy B oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: A, D, E, K, i witamina C. W porównaniu z ziarnem zbóż i nasionami roślin bobowatych grubonasiennych (strączkowych), mączki z owadów są cenniejszym źródłem energii.

Karmę na białku owadzim może być elementem tzw. diety eliminacyjnej. Jest ona wiarygodną metodą rozpoznawania alergii lub nietolerancji pokarmowej u psów. Założeniem jest ograniczenie źródeł białka i węglowodanów przez określony czas. Żywi się zwierzę jednym rodzajem pokarmu, którego nigdy dotąd nie jadało. Jeżeli dojdzie do wyeliminowania objawów alergii czy nietolerancji, to przeprowadza się test, tzw. prowokację, polegającą na wprowadzeniu kolejno składników z dotychczasowej diety. Najczęstszymi alergenami u zwierząt są: wołowina, nabiał, produkty zbożowe, soja, drób, jaja, jagnięcina oraz wieprzowina.

Rośliny w diecie psa

Składniki roślinne jako elementy odżywcze dostarczają wszystkich niezbędnych składników pokarmowych, czyli: węglowodanów, białka, tłuszczów (kwasów tłuszczowych), składników mineralnych oraz witamin. Rośliny są źródłem substancji biologicznie czynnych, które zapobiegają wielu chorobom lub ograniczają ich skutki. Wśród tych substancji wyróżnić należy polifenole, flawonoidy, fitosterole, fitoestrogeny, związki siarkowe czy frakcje włókna pokarmowego, a także kwasy organiczne. Budowa przewodu pokarmowego psów pozwala im na wykorzystywanie surowców roślinnych ważnych dla funkcjonowania organizmu. Dzięki enzymom amylolitycznym dochodzi do uwolnienia energii zawartej w roślinach. Warzywa i owoce ze względu na zawartość błonnika są cenne w żywieniu, dzięki właściwościom prozdrowotnym działają na mikrobiom czy trawienie. Najczęściej stosowanymi warzywami do produkcji karm dla psów są: marchew, pietruszka, seler korzeniowy, dynia, ziemniaki, kalafior, brokuły i inne. Dzięki niskiej zawartości kalorii oraz stosunkowo wysokiej zawartości wody używa się ich do żywienia alergików z problemami współistniejącymi, np.: do walki na psią nadwagą czy otyłością

Cukry i skrobia – to równie ważne źródła energii pochodzące z roślin. Organizm zwierzęcy pobiera cukry przede wszystkim w postaci skrobi, glikogenu i celulozy jako wielocukry oraz w postaci dwucukrów: sacharozy, maltozy i laktozy, a w nieznacznej ilości – cukry proste, np. fruktozę. Organizm nie ma możliwości trawienia celulozy z powodu braku odpowiedniego enzymu – celulazy. Mianem celulozy potocznie określa się włókno roślinne rozpuszczalne oraz nierozpuszczalne. Jako nierozpuszczalne wymienia się celulozę, pektyny czy oligosacharydy. Celuloza jako niestrawne i nierozpuszczalne włókno poprawia motorykę przewodu pokarmowego, natomiast włókno rozpuszczalne, w postaci np. fruktooloigosacharydów, wspomaga pracę błony śluzowej układu trawiennego. Przykładem włókna niestrawnego są mannooligosacharydy, które wykazują działanie ochronne przeciwko niekorzystnej florze bakteryjnej przewodu pokarmowego. Pochodzą ze ściany komórkowej drożdży i tworzą dobrą mikroflorę jelitową oraz wzmacniają wrodzoną i nabytą odporność

Przewlekłe choroby zapalne są wynikiem działania na organizm wolnych rodników. Zastosowanie m.in. w produktach hipoalergicznych przeciwutleniaczy: witaminy C, witaminy E czy naturalnych tokoferoli, wspomaga ochronę komórki przed atakiem ze strony wolnych rodników.

Podsumowanie

Zdrowa dieta odgrywa istotną rolę w leczeniu wielu schorzeń, a przede wszystkim alergii oraz nietolerancji pokarmowych. Wydaje się, że monodieta jest właściwym postępowaniem dla zwierzęcia zmagającego się z alergią.

Należy jednak pamiętać, że leczenie schorzeń wywołanych nieprawidłową odpowiedzią na alergen czy antygen powinno się odbywać przy równoczesnym zastosowaniu leczenia farmakologicznego i dietetycznego. Brak efektów leczenia może być niejednokrotnie wywołany działaniem alergenów przyjmowanych przez psi organizm w codziennej porcji nieodpowiedniego pokarmu. Tutaj często pod lupę należy wziąć smakołyki lub karmę innego zwierzęcia w domostwie, którą pacjent może regularnie podjadać.

Źródło

Strategia wykorzystania owadów jako alternatywnych źródeł białka w żywieniu zwierząt oraz możliwości rozwoju jego produkcji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, T. Bakuła, R. Gałęcki ( red. ), Olsztyn 2021
P. Dorszewski, Pasza z much, Technologia Produkcji Rolniczej 3.11.2020; online: https://technologia.kpodr.pl/index.php/2020/11/03/pasza-z-much/ [dostęp 10.11.2022]
M. Ceregrzyn, R. Lechowski, B. Barszczewska, Podstawy żywienia psów i kotów. Podręcznik dla lekarzy i studentów weterynarii, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013