Otyłość

Otyłość definiuje się jako stan, podczas którego obserwuje się nagromadzenie nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej. Mimo że coraz częściej omawia się ją i zauważa, to wciąż jest najczęstszym zaburzeniem odżywiania u psów i kotów prowadzącym do wielu innych schorzeń. O otyłości psów można mówić, kiedy masa ciała przewyższa optymalny poziom o 10–25%, natomiast u kotów – 15-20% masy ciała. Otyłość rozwija się u zwierząt, u których dochodzi do dodatniego bilansu energetycznego. Oznacza to, że zachwiana zostaje równowaga między poborem a wydatkowaniem energii. Lekarze weterynarii i zoodietetycy na co dzień walczą o każde zwierzę z otyłością, dlatego wprowadzają indywidualne postępowanie dietetyczne przy większej aktywności. Na szczęście otyłość jest stanem odwracalnym, a odpowiednie prowadzenie pacjenta umożliwia odwrócenie zmian w metabolizmie, układzie hormonalnym i morfologii. Brak podjęcia działań będzie przyczynkiem do zaburzeń, a w konsekwencji chorób sercowo-oddechowych, ortopedycznych, onkologicznych i endokrynologicznych, a w konsekwencji – do obniżenia jakości życia i jego skrócenia.

Wyróżnia się kilka czynników najbardziej predysponujących do rozwoju otyłości:

• wiek – ryzyko otyłości wzrasta u zwierząt w średnim wieku oraz tych starszych od 12 roku życia, kiedy zwierzęta już nie mają tyle wigoru, żeby biegać na spacerach i nie wymagają większych aktywności na swoich opiekunach;
• choroby – otyłość i nadwaga wynikają często z chorób, np. zwyrodnieniowej stawów czy chorób serca. Większość problemów układu kostno-stawowego skutkuje ograniczeniem aktywności fizycznej, a ryzyko wahań w masie ciała jest wysokie. Choroba zwyrodnieniowa stawów występuje powszechnie głównie u zwierząt starszych, a obserwuje się ją głównie u zwierząt otyłych. Nadmierna masa ciała powoduje nieprawidłowe obciążenie mechaniczne, wywołujące stany zapalne i objawy. Utrata masy ciała i odpowiednio dobrana aktywność fizyczna mają kluczowe znaczenie dla złagodzenia bólu i poprawienia komfortu życia;
• leki, np. glikokortykoidy – takie leczenie indukuje otyłość oraz kieruje energię pokarmową do magazynowania lipidów;
• kastracja – niesie szereg zmian w funkcjonowaniu organizmu, np. przez utratę hormonów płciowych dochodzi do zmniejszenia tempa przemiany materii, a w konsekwencji zapotrzebowanie energetyczne jest niższe. Jeśli po zabiegu nie wprowadzi się koniecznych zmian i nie dostosuje żywienia do nowych potrzeb, to istnieje większe prawdopodobieństwo szybkiego przybrania na wadze i rozwoju otyłości. Ważne jest zrozumienie, jakie zmiany odczuwa zwierzę, dzięki temu można je zrozumieć i w porę odpowiednio reagować. Jako przykład można podać wzmożony apetyt po zabiegu: jest on często związany ze spadkiem poziomu estrogenu, który dotychczas wpływał na zmniejszanie apetytu. Bardzo często popełnianym błędem jest przekarmianie i niewystarczająca aktywność fizyczna. Po kastracji hormony (estrogeny i androgeny) wpływają na obniżenie jej poziomu, zwierzęta odczuwają mniejszą potrzebę wysiłku, co szybko daje o sobie znać;
• płeć – istnieje powszechne przekonanie, że suki mają większą predyspozycję do rozwoju otyłości po kastracji. Wieloletnie badania naukowe dowodzą jednak, że samiczki są zagrożone niezależnie od statusu, a u samców faktycznie wykazano wpływ kastracji na wzrost BCS. Prawdopodobnie wiąże się to ze spadkiem poziomu testosteronu we krwi, który skutkuje spowolnieniem metabolizmu.
• rasa – badania naukowe wykazały silne predyspozycje rasowe u kotów oraz u psów do rozwoju nadwagi i otyłości. Odpowiadają za to przyjęte standardy rasy, które promują cięższą kondycję ciała. Do tych ras można zaliczyć: cavalier king charles spaniel, labrador retriever, cairn terrier, cocker-spaniel, a u kotów – krótkowłosowe domowe. Ponadto uznano, że otyłość może być dziedziczna za sprawą mutacji genetycznej jak u labradorów;
• niewłaściwe dopasowanie energetyczne diety do potrzeb zwierzęcia – przekarmianie zwierząt jest prawdziwym kłopotem, wynikającym z nadmiernego podawania karmy, smakołyków, resztek itd. Przy odchudzaniu koniecznie należy znaleźć równowagę w żywieniu, określić potrzeby energetyczne zwierzęcia, sprostać zapotrzebowaniu na składniki odżywcze, ale przede wszystkim należy ich przestrzegać. Tylko taka podstawa zapewni poprawne funkcjonowanie organizmu i realizowanie planu chudnięcia. Niewłaściwe jest redukowanie ilości pokarmu, ponieważ może skutkować wystąpieniem niedoborów i przyczyniać się do problemów zdrowotnych, takich jak osteoporoza czy choroby serca;
• behawior – mimo że relatywnie mało mówi się o tym aspekcie, to on odgrywa istotną rolę w rozwoju otyłości. Badania naukowe dowodzą, że u kotów jedną z przyczyn rozwoju otyłości jest właśnie stan psychiczny. Zwierzęta te mogą odczuwać lęk, cierpieć na depresję i mieć problemy z kontrolą uczucia sytości. W tym wypadku istotna wydaje się relacja człowiek–zwierzę, jest ona bardziej intensywna u właścicieli otyłych kotów;
• brak odpowiedniej aktywności fizycznej – właściwy poziom aktywności fizycznej nie pozwoli rozwinąć się otyłości, a kiedy już dojdzie do odłożenia nadprogramowych kilogramów, to zmniejszą one chęć do wykazywania aktywności fizycznej i w konsekwencji pogorszą stan zwierzęcia.

Jest wiele sposobów kontrolowania masy ciała i szybkiego podejmowania decyzji w razie potrzeby. Najbardziej dostępną techniką jest BCS – ocena wizualna i wyczuwalnych cech, np. tłuszczu podskórnego, tłuszczu brzusznego oraz muskulatury. Jest to półilościowa, subiektywna metoda oceny tkanki tłuszczowej. Kondycję zwierzęcia ocenia się w skali od 1 do 9, gdzie stopienie 4 i 5 są idealne, natomiast wyższe oznaczają nadwagę i otyłość. Ważne jest równoczesne wykonywanie oceny BCS oraz notowanie rzeczywistej masy ciała, dzięki temu łatwiejsze będzie śledzenie postępów. Zgodnie ze schematem odchudzania, zwierzęta powinny tracić 1–2% masy ciała tygodniowo. Aby kontrolować kondycję i masę ciała zaleca się sprawdzać je co dwa tygodnie przez 4-5 miesiące, a następnie już co 5-6 miesięcy po kastracji.

Powszechnie wiadomo, że otyłość znacznie obniża jakość życia zwierząt, a przede wszystkim skraca ich życie. Z badań naukowych wynika, że psy otyłe cechują się niższą witalnością i dotykają je zaburzenia emocjonalne. Wprowadzenie odpowiedniego planu żywieniowego może wydłużać życie, przywracać energiczność i temperament, będzie się również przyczyniać do zmniejszenia ryzyka zachorowania na dysplazję stawu biodrowego oraz zwyrodnienie stawów.

Postępowanie dietetyczne i wprowadzanie nowego planu żywieniowego należy ustalać indywidualnie i jasno określać cele. Rekomenduje się przejście na żywienie dedykowane dla zwierząt otyłych oraz rozpoczęcie procesu odchudzania, które doprowadziłoby do utraty 1–2% masy ciała tygodniowo. Zabronione jest restrykcyjne obniżanie energii i głodzenie zwierzęcia. Mimo że, oczywiście, szybko to prowadzi do utraty wagi, to spowoduje utratę cennej masy mięśniowej, a u kotów rozwój lipidozy. Bardzo pomocne w odchudzaniu są weterynaryjne karmy, mające za zadanie redukcję masy ciała zwierzęcia. Produkty tego typu charakteryzują się mniejszą zawartością tłuszczu i mniej dostarczają energii, ale zawierają więcej błonnika i białka. Odpowiedni poziom białka zaspokoi zapotrzebowanie na proteiny i ułatwi utrzymanie masy mięśniowej. Spożycie białka skutkuje zwiększonym wydatkowaniem energii, czyli przeciwnie do kalorii pochodzących z tłuszczu lub węglowodanów. Karmy o wyższej zawartości białka skuteczniej pomagają kontrolować odchudzanie zwierząt i jednoczenie utrzymać beztłuszczową masę ciała. Równie ważne wydaje się wywoływanie najlepszego efektu sytości u zwierząt żywionych pokarmem wzbogaconym białkiem z różnych źródeł. Karmy dla zwierząt otyłych często mają w składzie L-karnitynę, kwas CLA (sprzężony kwas linolowy) oraz błonnik.

L-karnityna jest aminokwasem wspomagającym transport długołańcuchowych kwasów tłuszczowych do mitochondriów. Pełni wiele funkcji, np. jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mięśni szkieletowych oraz mięśnia sercowego. Suplementacja l-karnityną jest szczególnie ważna u zwierząt zmagających się z nadwagą ze względu na korzystne wyniki zwiększania beztłuszczowej masy ciała, a zmniejszaniu tkanki tłuszczowej. Ochronne działanie na mięśnie jest związane prawdopodobnie ze zwiększonym utlenianiem kwasów tłuszczowych i poprawną ilością energii do syntezy białek w razie potrzeby.

Kwas CLA pochodzi z kwasu linolowego, znany jest też jako kwas rumenowy. Z badań naukowych wynika, że ma on działanie antyadipogenne, czyli hamuje produkcję komórek tłuszczowych. Pomaga w utracie masy tłuszczowej dzięki rozbijaniu cząsteczek tłuszczu i uniemożliwia jego odkładanie, dodatkowo wpływa pozytywnie na układ odpornościowy, zmniejsza ryzyko cukrzycy i chorób serca, ma właściwości przeciwzapalne.

Popularne są też karmy na odchudzanie na większym dodatkiem błonnika. Strategia ta pozwala na zwiększenie uczucia sytości, co faktycznie się sprawdza. Badania naukowe dowodzą, że istnieje poprawa sytości podczas żywienia dietami odchudzającymi. Wyższy dodatek błonnika również zmniejsza gęstość energetyczną, zwiększa wypełnienie żołądka i zmniejsza energię wchłanianą z diety.

Pomiar otyłości polegający na ocenie BCS, zważeniu zwierzęcia, poddaniu go analizie morfometrycznej i ocena wymiarowa, mimo że zapewniają ocenę ogólnego składu ciała to, niestety, nie pozwolą określić tłuszczu trzewnego. Obecność tego rodzaju tłuszczu może zwiększać ryzyko chorób serca. Otyłość brzuszna może narażać zwierzę na rozwój wielu poważnych zaburzeń zdrowotnych, w tym związanych z układem sercowo-naczyniowym. Dlatego bardzo ważne wydaje się rozmawianie z właścicielami o długoterminowych konsekwencjach otyłości. Badania kliniczne dowodzą, że zwierzęta z otyłością mają znacznie wyższe ciśnienie niż osobniki o odpowiedniej kondycji. Stwierdza się również, że psy otyłe mają obniżoną funkcję skurczową serca i upośledzoną zmienność rytmu serca. Niestety, jednogłośnie stwierdza się, że otyłość zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych u psów.

Powiedzenie „przez żołądek do serca” właściciele zwierząt biorą zbyt dosłownie i mają tendencję do przekarmiania swoich pupili. Zadaniem specjalistów jest omawianie tego problemu i otwarta rozmowa o nadwadze i otyłości. Istnieje potrzeba zwiększenia świadomości otyłości zwierząt towarzyszących jako poważnego zagadnienia dla zawodu lekarza weterynarii. Wielu właścicieli nie zdaje sobie sprawy z powagi sytuacji i często ignoruje ją.

Podstawą dbania o zwierzę z nadwagą czy otyłością są: wprowadzenie odpowiedniego planu żywieniowego, kontrola masy ciała, dobranie odpowiedniej ilości oraz odpowiedniego typu aktywności fizycznej oraz kontrola behawioralna.

Źródła

Yam P.S., Butowski C.F., Chitty J.L., Naughton G., Wiseman M.L., Parkin T., Reid J.., Impact of canine overweight and obesity on health-related quality of life, Preventive Veterinary Medicine 2016; 127: 64–69, online: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0167587716300988?via%3Dihub [dostęp 8.11.2022]

Williams K., Buzhardt L. Body Condition Scores. VCA Animal Hospotals; online: https://vcahospitals.com/know-your-pet/body-condition-scores [dostęp 8.11.2022].

Toll P.W., Yamka R.M., Schoenherr W.D., Hand M.S. Obesity, w: Hand M.S., Thatcher C.D., Remillard R.L., Roudebush P., Novotny B.J. eds. Small Animal Clinical Nutrition 5th ed. Topeka, KS: Mark Morris Institute; 2010:512.

Root M.V., Johnston S.D., Olson P.N.. Effect of prepuberal and postpuberal gonadectomy on heat production measured by indirect calorimetry in male and female domestic cats. American Journal of Veterinary Research 1996; 57(3): 371–374.

Bjørnvad C.R., Gloor S., Johansen S.S., Sandøe P., Lund T.B. Neutering increases the risk of obesity in male dogs but not in bitches — A cross-sectional study of dog- and owner-related risk factors for obesity in Danish companion dogs, Preventive Veterinary Medicine 2019; 170: 104730; online: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0167587719300868 [dostęp 8.11.2022].

German A.J.. The Growing Problem of Obesity in Dogs and Cats. The Journal of Nutrition 2006;7(136): 1940S–1946S; online: https://academic.oup.com/jn/article/136/7/1940S/4664725 [dostęp 8.11.2022].

Pongkan W., Jitnapakarn W., Phetnoi W., Punyapornwithaya V., Boonyapakorn C. Obesity-Induced Heart Rate Variability Impairment and Decreased Systolic Function in Obese Male Dogs. Multidisciplinary Digital Publishing Institute Animals 2020; 10(8): 1383; online: https://www.mdpi.com/2076-2615/10/8/1383/htm [dostęp 8.11.2022]