Fitoskładniki

Zasady żywienia zwierząt wciąż ewoluują, pojawiają się nowe odkrycia naukowe i trendy. Nie tak dawno istniało przekonanie, że najlepsza dieta dla psa powinna zawierać tylko mięso, ale teraz już wiadomo, że psy są przystosowane do trawienia węglowodanów i ich przystosowany układ trawienny bardzo dobrze sobie z nimi radzi. Kolejnym krokiem była analiza słuszności stosowania ziół w żywieniu psów i kotów. Wiedza o roślinach wciąż jest poszerzana, ukazują się coraz to nowe badania naukowe odkrywające nieznane dotąd zastosowania. Dzięki temu rośliny zyskują na popularności. Ich wartość lecznicza sprawia, że są często dodawane do karm weterynaryjnych. Coraz częściej można przeczytać nazwy, pod którymi nie wiemy, co się kryje. Taką nazwą mogą być „fitobiotyki”, czyli zioła zawierające substancje biologicznie czynne, ale wtórnego metabolizmu, które zyskują na popularności, dzięki ogromnej sile działania.

Jak wiadomo, rośliny od dawna stosowano w medycynie i weterynarii, jeszcze przed opracowaniem konkretnych leków. W starożytności zauważono, że ich ogromna siła może być lekarstwem dla chorych. Wszystko za sprawą licznych związków bioaktywnych, np.: alkaloidów, glikozydów, garbników, saponin, flawonoidów, śluzów roślinnych i pektyn. Związki te znacznie polepszają apetyt, wpływają na motorykę układu trawiennego, również mogą zmniejszać biegunki, działać osłonowo, regulować pH i metabolizm, wzmacniać aromat i smak oraz mieć inne właściwości prozdrowotne. W badaniach naukowych udowodniono, że rośliny mogą wspomagać leczenie i wychodzenie z ciężkich stanów. Są również cenne we wspieraniu organizmu w razie infekcji. Dzięki unikatowemu składowi każde zioło charakteryzuje się wyjątkową kombinacją właściwości. Celowe stosowanie ziół jest świadomym postępowaniem, można więc ograniczyć występowanie skutków ubocznych i niepożądanych interakcji.

Jak już wspomniano, rośliny zawierają różne substancje bioaktywne, mają unikatowy skład, a co za tym idzie – właściwości. Ale tylko umiejętność odpowiedniego wyboru i komponowania ziół daje terapeutyczne rezultaty. Nieodpowiedni dobór przyniesie niepożądane reakcje, nawet zaburzy działanie ziół.

Aby więc osiągnąć synergię działania kompozycji ziół, należy wnikliwie poznać fitoskładniki. Są one grupą związków występujących naturalnie w roślinach pokarmowych. Mimo, że nie są niezbędne w diecie, to są pożądane ze względu na korzyści prozdrowotne. Tylko niektórymi fitoskładnikami są: fitosterole, polifenole, karotenoidy.

Karotenoidy są grupą ponad 600 związków rozpuszczalnych w tłuszczach. Najczęściej w warzywach i owocach występują: β-karoten, α-karoten, kryptoksantyna, likopen, luteina i zeaksantyna. β-karoten, α-karoten i kryptoksantyna są prowitaminami witaminy A, co oznacza, że ściana jelit psa wychwytuje je, później ulegają rozszczepieniu przez enzym 15,15′-oksygenazę β-karotenu,a której można uzyskać jedną lub dwie cząsteczki witaminy A. U kotów ta przemiana jest bardziej złożona, ponieważ ich organizmy potrzebują preformowanej witaminy A, dlatego że nie są w stanie jej syntetyzować.

Polifenole tworzą grupę ponad 8000 związków, a klasyfikowane są w strukturach chemicznych: kwasy fenolowe, flawonoidy, lignany, stylbeny, fitosterole. Grupa polifenoli, zwana flawonoidami, znajduje się w znacznych ilościach w owocach i warzywach. Mają właściwości silnie przeciwutleniające, nawet lepsze niż witaminy C czy E. Flawonoidy dzielą się na: antocyjanidyny, flawanole, flawanony, flawony, izoflawony, flawonole. Wyróżnia się też fitosterole o właściwościach hipocholesterolemicznych. Ich zadaniem jest hamowanie absorpcji cholesterolu w jelicie cienkim.

Żurawina to bardzo ceniony owoc, który oprócz wspaniałego smaku, wyróżnia się wartością odżywczą i funkcjonalnością. Właściwości zdrowotne ma dzięki zawartości fitochemikaliów, np.: pochodnych kwasu fenolowego, antocyjanów, flawonoli, flawan-3-oli i proantocyjanidyn. Szczególne działanie przypisuje się fitochemikaliom w żurawinie w zapobieganiu infekcjom i chorom serca, dróg moczowych i wrzodom. Badacze zwracają również uwagę na silne cechy przeciwutleniające, dzięki którym zmiatane są wolne rodniki, ponadto działają antybakteryjne, antymutagennie i przeciwrakotwórczo.

Wykazano, że zawarte w niej polifenole mają działanie stymulujące wzrost pożytecznych bakterii i hamują rozrost tych szkodliwych, co pomaga przy występowaniu zaburzeń żołądkowo-wątrobowych. Efekt jest wspierany przez zmniejszanie zaburzeń metabolicznych i zapobieganie powstaniu dysbiozy podczas otyłości. Suplementacja ekstraktem z żurawiny wydaje się odpowiednia dla zwierząt z nadwagą, ponieważ żurawina wspomaga obniżanie zawartości trójglicerydów w jelitach, oraz łagodzenie stanów zapalnych jelit i stresu oksydacyjnego. 

Imbir zawiera około 400 związków, które kształtują jego działanie prozdrowotne. W jego kłączach można znaleźć węglowodany, lipidy, związki fenolowe (np. gingerol i shogaol) i terpeny, takie jak: α-kurkumen, zingiberen, β-bisabolen, α-farnezen. Bogactwo tych związków sprawia, że imbir ma działanie przeciwwymiotne szczególnie w trakcie podawania chemioterapii i podczas zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Mechanizm działania związków jest bardzo przemyślany, ponieważ najpierw łagodzi wszelkie objawy ze strony przewodu pokarmowego, a potem reguluje apetyt, trawienie i wspomaga zapobieganie niestrawności.

Przy użyciu błonnika i ziół prowadzi się interwencję żywieniową u psów otyłych. Obszerne badania naukowe dowodzą, że błonnik jest ważnym czynnikiem kontrolowania wagi u psów. Substancje bioaktywne pomagają w zwalczaniu stanu zapalnego, toczącego się w organizmie zwierzęcia otyłego. W takim stanie bardzo pomocna jest zielona herbata bogata w pochodne katechin. Są to związki o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwdziałających otyłości. Dodatkowo zawarte w niej polifenolowe łagodzą stany zapalne wątroby, które są następstwem otyłości. Polifenole zawarte w herbacie łagodzą stany zapalne wątroby związane z otyłością.

Rozmaryn i bazylia doskonale sprawdzają się w obniżaniu poziomu glukozy, a takie działanie zawdzięczają wysokiej zawartości polifenoli, które wykazują działanie hipoglikemizujące i pozytywnie wpływają na funkcję komórek beta trzustki. Regeneracja tych komórek jest ważna dla zapobiegania cukrzycy typu 2. Niektóre związki roślinne mogą również wpływać na układ sercowo-naczyniowy.

Fitosterole są jednym ze składników diety, które wykazują obiecujący potencjał i można by je stosować do obniżania cholesterolu w chorobach sercowo-naczyniowych. Rozmaryn jest bogaty w mangan, dzięki czemu wpływa pozytywnie na metabolizm, uniemożliwia tworzenie się skrzepów i wspiera szybszą regenerację uszkodzonych tkanek. W składzie istotny jest kwas karnozowy, znany z właściwości przeciwutleniających – może pomagać w obniżeniu rozwoju nowotworu.

Dbałość o układ odpornościowy ma szczególne znaczenie dla utrzymania zdrowia. Każda nieprawidłowość i słabość mogą przyczyniać się do rozwoju zachorowań. Niektóre schorzenia dotykające psów i kotów mają podłoże immunologiczne, np. alergie pokarmowe, objawiające się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi i dermatologicznymi. Zwierzęta mierzące się z nimi mogą być bardziej podatne na zapadanie na infekcje o podłożu immunologicznym oraz na nowotwory. Jednym z ziół wspomagającym układ immunologiczny jest pokrzywa. Roślina ta zawiera gamę związków biologicznie czynnych, cechuje się bogactwem terpenoidów, kwasów tłuszczowych i karotenoidów, ale również aminokwasów, witamin, minerałów, steroli i izolektyn. Natomiast w liściach królują karotenoidy, w przeważającej ilości β-karoten, wiolaksantyna, ksantofile, zeaksantyna, luteina i luteoksantyna. Złożoność i ilość tych związków ma silne działanie, potwierdzające zdolność do aktywności przeciwko bakteriom Gram dodatnim i Gram ujemnym. Pokrzywa jest również zalecana zwierzętom z chorobą zwyrodnieniową stawów i, co bardzo ważne, może być podawana razem z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi i umożliwiać pacjentom zmniejszenie ich stosowania. Wykazano, że jej stosowanie bezpośrednio na stawy zmniejsza ból i wspiera proces leczenia zapalenie stawów. W poszukiwaniu właściwości prozdrowotnych badacze zauważyli, że pokrzywa ma właściwości przeciwcukrzycowe i można ją zastosować przy schorzeniach pęcherza moczowego.

Oregano od lat znany naturalny środek antyseptyczny, skuteczny w radzeniu sobie z bakteriami i grzybami. Poleca się jego podawanie w trakcie infekcji dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. Jest bogate w substancje takie, jak: tymol, karwakrol, octan tymolu, thymoquinon i thymohydrochinon, witaminę E, dzięki czemu ma charakter antyoksydacyjny. Szczególnie zwraca się uwagę na flawonoidy: luteolinę, kwercetynę i kwasy fenolowe. Ostatnio więcej się mówi o luteolinie, która wspomaga hamowanie prozapalnych cytokin podczas atopowego zapalenia skóry u psów. Ponadto wykazuje działanie przeciwnowotworowe, przeciwutleniające, neuroochronne i przeciwzapalne. Co ciekawe, luteolina wykazuje pozytywny wpływ na serce, może być więc stosowana w profilaktyce i leczeniu chorób układu krążenia. Udowodniono, że wydłuża życie komórek sercowych, zmniejsza ich uszkodzenie spowodowane stresem oksydacyjnym oraz poprawia regenerację funkcji skurczowej serca.

Kwercytyna jako główny flawonoid wspiera kondycję zwierząt, ale również może być pomocna w alergii. Doskonale radzi sobie z łagodzeniem np. uporczywego swędzenia, a to za sprawą właściwości przeciwhistaminowych – zapobiega uwalnianiu histaminy powodującej dyskomfort.

Ostropest plamisty jest rośliną ogromnie cenioną w żywieniu zwierząt ze schorzeniami wątroby. Należy poznać szczegółową nomenklaturę związków bioaktywnych występujących w ostropeście, ponieważ bywają mylone. Sylimaryna jest kompleksem flawonolignanów, którą pozyskuje się z owoców i nasion ostropestu. Składa się ona z około siedmiu flawonolignanów (m.in. sylibininy, sylikrystyny, izosylibininy, izosylikrystyny i sylidianiny) oraz dodatkowo z jednego flawonoidu (taksyfoliny). Sylimaryna jest głównym związkiem aktywnym ostropestu, a jej zawartość wynosi około 50–60%. Dzięki bogactwu flawonolignanów ostropest ma właściwości hipoglikemiczne, przydatne w kontrolowaniu cukrzycy, silnie przeciwdziała odporności na insulinę oraz obniża ryzyko wystąpienia hiperglikemii.

Ostropest jest często stosowany w schorzeniach wątroby, ponieważ wspomaga jej detoksykację i regenerację hepatocytów, posiada silne właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Może być cenny dla pacjentów z chorobami nerek, ponieważ wspomaga ten organ przed toksycznym działaniem niektórych leków. Zmniejszać insulinooporność.

Zioła zawierają złożone, rzadkie substancje z jedyną kombinacją i właściwościami. Do sięgania po nie zachęcają wyniki badań naukowych, z których można się dowiedzieć o coraz to szerszym pozytywnym oddziaływaniu roślin na organizm. Kiedy używamy ziół właściwie i wskazane ich części, to związki aktywne działają w synergii i harmonii, a w konsekwencji obserwujemy pożądane efekty. Niestety, można popaść w poważne tarapaty, nie uwzględniając interakcji między terapią ziołową a lekami lub niewłaściwie dawkując zioła. Na przykład niewłaściwe stosowanie rozmarynu może wejść w interakcję z warfaryną, a ostropest może reagować między innymi z diazepanem i warfaryną. Ważne jest więc uwzględnianie wszystkich szczegółów mieszanek uzupełniających, które zwierzę przyjmuje. Podczas doboru diety należy wraz z właścicielem prześledzić dietę pacjenta, tak aby uniknąć niepożądanych komplikacji. Wskazana jest karma pełnoporcjowa, która stanowiłaby bezpieczne źródło substancji bioaktywnych, aby skutecznie łagodzić objawy i wspierać zdrowie.

Bibliografia

Côté J., Caillet S., Doyon G., Sylvain F.-J., Lacroix M. Bioactive Compounds in Cranberries and their Biological Properties. Critical Reviews in Food Science and Nutrition 2010; 7(50); 666–679; online: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10408390903044107?journalCode=bfsn20 [dostęp 8.11.2022]

Kregiel D., Pawlikowska E., Antolak H. Ordinary Plants with Extraordinary Properties. MDPI Molecules 2018; 23(7): 1664; online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6100552/ [dostęp 8.11.2022]

Medina-Large A.S., Rodriguez-Daza M.C., Roquim M., Dudonne S., Pilon G., Levy E., Marette A., Roy D., Jacques H., Desjardins Y. Cranberry polyphenols and agave agavins impact gut immune response and microbiota composition while improving gut barrier function, inflammation, and glucose metabolism in mice fed an obesogenic diet. Frontiers 2022, https://doi.org/10.3389/fimmu.2022.871080; online: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fimmu.2022.871080/full

Jurikova T., Skrovankova S., Mlcek J., Balla S., Snopek L. Bioactive Compounds, Antioxidant Activity, and Biological Effects of European Cranberry (Vaccinium oxycoccos). Molecules 2019; 24(1): 24; online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6337168/ [dostęp 8.11.2022]

Prasad S., Tyagi A.K. Ginger and Its Constituents: Role in Prevention and Treatment of Gastrointestinal Cancer. Gastroenterology Research and Practice 2015; 2015:142979; online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4369959/ [dostęp 8.11.2022]

Ivanišová E., Kačániová M., Savitskaya A.T., Grinshpan D.D.. Medicinal Herbs: Important Source of Bioactive Compounds for Food Industry, w: Herbs and Spices R.S. Ahmad 2021; online: https://www.intechopen.com/chapters/77429 [dostęp 8.11.2022]

Gugliandolo E., Palma E., Cordaro M., D’Amico R., Peritore A.F., Licata P., Crupi R. Canine atopic dermatitis: Role of luteolin as new natural treatment. Veterinary Medicine and Science 2020; 6(4): 926–932; online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7738746/ [dostęp 8.11.2022]

Hackett E.S., Twedt D.C., Gustafson D.L. Milk Thistle and Its Derivative Compounds: A Review of Opportunities for Treatment of Liver Disease. Journal of Veterinary Internal Medicine 2012; online: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jvim.12002 [dostęp 8.11.2022]

Kazazis C.E., Evangelopoulos A.A., Kollas A., Vallianou N.G. The Therapeutic Potential of Milk Thistle in Diabetes. The Review of Diabetic Studies 2014;11(2): 167–174; online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4310066/ [dostęp 8.11.2022]